Projekt ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa – 14 października 2021 r.

Cała społeczność prawnicza czekała na Projekt ustawy mający na celu wdrożenie dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z dnia 23 października 2019 r. tzw. Dyrektywy o Sygnalistach. Chciałbym również napisać, że całe społeczeństwo czekało na przedmiotowy projekt ustawy, jednakże byłoby to kłamstwem, ponieważ brak jest ciągle jakiekolwiek kampanii społecznej w mediach odnośnie tematyki Sygnalistów, a już na pewno brak jest świadomości konsekwencji braku posiadania wewnętrznej procedury zgłaszania naruszeń prawa wśród przedsiębiorców.

Czekaliśmy i mamy to. Na stronie wdrozenie-prodcedur.pl w sekcji publikacje będziecie mogli Państwo już niedługo obejrzeć filmiki odnoszące się do najważniejszych zapisów projektu ustawy wraz z ich wstępną oceną.

Więc co z tym projektem o Sygnalistach ? Ustawodawca nie posiłkuje się pojęciem Sygnalisty, a za Sygnalistę przyjmuje: osobę dokonującą uzasadnionego zgłoszenia wystąpienia naruszenia prawa przez daną organizację.

My jednak będziemy używać słowa Sygnalista, ponieważ dzięki ww. rzeczownikowi termin ten pomaga tworzyć świadomość, iż taka instytucja w polskim systemie prawnym zaistnieje na dłużej, bez względu na formalne jej nazewnictwo.

Większość z nas czyta książkę od początku, my jednak w niniejszym artykule zaproponujemy Państwu czytanie projektu ustawy od końca, aby zobaczyć czy podoba nam się zakończenie projektu tekstu tj. przepisy karne. To właśnie sankcja za brak:

• wewnętrznej procedury zgłaszania naruszeń prawa i podejmowania zgłoszeń następczych albo;
• ustanowienie ww. procedury z naruszeniem przepisów art. 29 ust. Projektu ustawy

Budzić możę duże wątpliwości. Ustawodawca nie przewidział dla przedsiębiorców sankcji finansowej, a karną. W związku z tym, jeżeli po dniu 17 grudnia 2021 r. odpowiednie organizacje nie będą posiadały ww. procedury to osoby kierujące takimi podmiotami mogą ponieść odpowiedzialność karną, nawet do 3 lat pozbawienia wolności!

Co budzi szczególne wątpliwości ? To czas jaki dano przedsiębiorcy na dostosować się do nowej regulacji

Kolejno, nie mniejsze wątpliwości budzi art. 59 projektu ustawy, który stanowi:

„Kto dokonał zgłoszenia lub ujawnienia publicznego nieprawdziwych informacji podlega, grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 3”.

Tutaj pozwolimy sobie stwierdzić, iż przedmiotowy przepis został źle zredagowany przez ustawodawcę i jest on sprzeczny z art. 6 projektu, który wskazuje, kiedy Sygnalista jest objęty ochroną prawną. Ww. zapisem ustawodawca wypacza nie jako cały sens dokonywania zgłoszenia, a następnie prowadzenia postępowania wyjaśniającego. Art. 59 projektu ustawy narzuca bowiem Sygnaliście obowiązek dokonania zawierające prawdziwe informacje, ale skąd Sygnalista w momencie zgłoszenia ma to wiedzieć? Czy zawsze da się kwantyfikować rzeczywistość w wymiarze zero-jedne, prawda, fałsz? Dla odmiany art. 6 projektu ustawy mówi o „uzasadnionych podstawach sądzenia, że informacja jest prawdziwa”. Bez wątpienia czym innym jest sądzenie, że dana informacja jest prawdziwa, niż tym, że de facto taka jest.

Podsumowując tę cześć:

• ustawodawca zastosował sankcje karne, a nie finansowe;
• dość jednowymiarowo sformułował opisy czynów karalnych w ustawie;
• zarówno art. 60, jak i art. 59 projektu ustawy może budzić wątpliwości interpretacyjne.

Jak Państwu podoba się końcówka tej lektury? Trochę jak dobry dramat. Jak wygląda środek? Środek jest również ciekawy, ponieważ zawiera de facto jeden z najważniejszych zapisów, czyli art. 29 ust. 1 ustawy, który wskazuje obligatoryjne elementy, jakie Organizacja musie zawrzeć w – Regulaminie zgłoszeń wewnętrznych – tym samym, o którym mowa w art. 60 Projektu.

Elementy obligatoryjne to:

1. wskazanie podmiotu wewnętrznego upoważnionego do przyjmowania zgłoszeń;
2. wskazanie sposobów przekazywania zgłoszeń tzw. kanały;
3. wyznaczenie niezależnego organizacyjnie podmioty, upoważnionego do podejmowania działań następczych;
4. inne obowiązki związane z działaniami następczymi, w tym informacja o możliwości dokonania zgłoszenia zewnętrznego lub ujawnienia publicznego.

Dwie najważniejsze kwestie to te, że ustawodawca, póki co nie nałożył na organizację obowiązkowego dokonywania zgłoszeń anonimowych. Na poczet tej publikacji darujemy sobie dyskusję akademicką na temat powyższego. Po drugie bardzo ciekawym jest nałożenie na organizację obowiązku wyznaczenia niezależnego podmiotu upoważnionego do podejmowania działań następczych. Szczególnie ciekawe jest nadanie przymiotu niezależnego – co w polskim systemie prawa handlowego może być dość trudne. Na pewno przedsiębiorcy wdrażający regulamin zgłoszeń zewnętrznych muszą poświęcić chwilę tematowi niezależności.

Ustawodawca w temacie niezależności przychodzi organizacjom z pomocą poprzez art. 32 ust. 1 projektu ustawy, gdzie umożliwia tzw. outsourcing tj. powierzenia czynności wymienionych w projekcie podmiotom zewnętrznym np. kancelariom adwokackim.

A co z ochroną Sygnalisty?

Projekt ustawy przewiduje instytucje mające na celu ochronę Sygnalisty w tym zakaz dokonywania działań odwetowych, szczególnie takich jak:

1. odmowę nawiązania stosunku pracy;
2. wypowiedzenie lub rozwiązanie bez wypowiedzenia stosunku pracy;
3. obniżenie wynagrodzenia za pracę;
4. wstrzymanie awansu albo pominięcie przy awansowaniu oraz inne wymienione w art. 11 ust. 2 projektu ustawy

- to co jednak budzi wątpliwości to pewnego rodzaju wyłącznie, ponieważ ustawodawca powiedział, że możliwe jest zastosowanie ww. działań o ile pracodawca udowodni, że kierował się obiektywnymi powodami. Ciężar dowodu będzie po stronie pracodawcy, ale na pewno ww. zapis może budzić szereg wątpliwości, szczególnie w przyszłej praktyce sądowej.

Dużo mniejsze wątpliwości budzi natomiast art. 18 projektu ustawy, który wprost mówi, że dokonanie zgłoszenia naruszenia prawa nie może stanowić podstawy odpowiedzialności za szkodę, z tytułu naruszenia praw innych osób lub obowiązków określonych w przepisach prawa, w szczególności:

• zniesławienia;
• naruszenia dóbr osobistych;
• praw autorskich;
• przepisów o ochronie danych osobowych;
• tajemnicy przedsiębiorstwa.

W tym ww. zakresie Sygnalista może czuć się dosyć bezpiecznie.

W tym krótkim kompendium warto jeszcze wskazać, że:

• RPO został ustanowiony Organem Centralnym, co poczytujemy bardzo pozytywnie, mimo że sam RPO jest dość niechętny co wyraził dosyć jasno w swoim stanowisku: bip.brpo.gov.pl
• Sygnalista może dokonać zgłoszenia zewnętrznego bez uprzedniego dokonania zgłoszenia wewnętrznego. Bardzo ważny zapis, który umożliwia osobie zgłaszającej naruszenia pominąć daną organizację i od razu dokonać zgłoszenia do podmiotu zewnętrznego zachowując przy tym ochronę ustawową;
• Zgłoszenie musi dokonane w kontekście związanym z pracą i nie może godzić wyłącznie w prawa zgłaszającego lub dotyczyć wyłącznie jego indywidualnego interesu.
• Obowiązek wdrożenia odpowiedniej procedury dotyczy podmiotów zatrudniających co najmniej 50 pracowników, dotyczy to zarówno sektora publicznego, jak i prywatnego. W sektorze prywatnym podmioty zatrudniające co najmniej 50 pracowników, ale mniej niż 250 są obowiązane do realizacji przedmiotowego projektu do dnia 17 grudnia 2023.
• Podsumowując chcemy zaznaczyć, że w naszej ocenie przedmiotowy projekt jest dobrym „preludium” do ujrzenia światła przez instytucję "Sygnalisty", pamiętając równocześnie o wskazanych wcześniej wątpliwościach i sankcjach.