Sankcje karne i administracyjne – ustawa o AML

Ustawa o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (nazywana również ustawą o AML), to szereg obowiązków nałożonych na tzw. instytucje obowiązane. Celem tej ustawy jest tytułowa walka z procederem prania brudnych pieniędzy i finansowaniem terroryzmu. Podmioty, które nie zadośćuczynią obowiązkom wynikającym z ustawy, narażają się na teoretycznie surowe sankcje o charakterze administracyjnym i karnym. Takie kary faktycznie są nakładane, choć raczej nie w górnych ich granicach

Banki, fundusze inwestycyjne, przedsiębiorcy, czy nawet stowarzyszenia i fundacje – to tylko przykładowe wyliczenie spośród licznego grona instytucji obowiązanych, tj. podmiotów obciążonych obowiązkami wynikającymi z ustawy o AML. Przepisy ustawy nakładają na wskazane w niej podmioty obowiązki stosowania wobec swoich klientów środków bezpieczeństwa finansowego jak również rozpoznawania ryzyka prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu, przy jednoczesnej ocenie tego ryzyka i prowadzeniu odpowiedniej dokumentacji w tym zakresie. By wyegzekwować od instytucji obowiązanych stosowanie się do przepisów, ustawodawca wprowadza surowe sankcje o charakterze zarówno administracyjnym jak i karnym.

Kary administracyjne

Katalog obowiązków, których niedopełnienie poskutkować może nałożeniem kary o charakterze administracyjnym, został określony w art. 147-149 ustawy o AML. Zgodnie z tymi przepisami, sankcją administracyjną zagrożone jest niedopełnienie obowiązku m.in. w zakresie:

• wyznaczenia pracownika odpowiedzialnego za nadzór nad zgodnością działalności instytucji obowiązanej z przepisami;
• sporządzenia oceny ryzyka i jej aktualizacji;
• przekazania na żądanie Generalnego Inspektora oceny ryzyka oraz innych informacji mogących mieć wpływ na krajową ocenę ryzyka;
• stosowania środków bezpieczeństwa;
• przechowywania dokumentacji;
• wprowadzenia wewnętrznej procedury instytucji obowiązanej;
• zapewnienia udziału osób wykonujących obowiązki związane z przeciwdziałaniem praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu w programach szkoleniowych;
• wdrożenia wewnętrznej procedury anonimowego zgłaszania naruszeń przepisów z zakresu przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu;
• przekazywania lub udostępnienia informacji, o którym mowa w art. 72 lub art. 76, jak również przekazania zawiadomień, o którym mowa w art. 74, art. 86 ust. 1 lub art. 90 ust. 1;
• stosowania szczególnych środków ograniczających, o których mowa w art. 117 ust. 1, lub obowiązku przekazywania Generalnemu Inspektorowi posiadanych informacji związanych z ich stosowaniem.

Wskazane zaniechania (jak i inne, określone w przytoczonych przepisach) mogą wywołać reakcję w postaci nałożenia na podmiot ich się dopuszczający sankcji określonych w art. 150 ustawy o AML. Zgodnie z tym przepisem, karami administracyjnymi są:

1. publikacja informacji o instytucji obowiązanej oraz zakresie naruszenia przepisów ustawy przez tę instytucję w BIP na stronie podmiotowej urzędu obsługującego ministra finansów;
2. nakaz zaprzestania podejmowania przez instytucję obowiązaną określonych czynności;
3. cofnięcie koncesji lub zezwolenia albo wykreślenie z rejestru działalności regulowanej;
4. zakaz pełnienia obowiązków na stanowisku kierowniczym przez osobę odpowiedzialną za naruszenie przez instytucję obowiązaną przepisów ustawy, przez okres nie dłuższy niż rok;
5. kara pieniężna.

Odnośnie kary pieniężnej - nakłada się ją do wysokości 2x kwoty korzyści osiągniętej lub straty unikniętej przez instytucję obowiązaną w wyniku naruszenia albo - w przypadku gdy nie jest możliwe ustalenie kwoty tej korzyści lub straty - do wysokości równowartości kwoty 1 000 000 euro.

Wskazane kary wydają się być surowe i takimi faktycznie są – zaznaczyć, jednak należy, że ustawa przewiduje jeszcze surowsze kary pieniężne w stosunku do takich instytucji obowiązanych jak banki, SKOK-i, fundusze inwestycyjne, zakłady ubezpieczeniowe, przedsiębiorcy prowadzący działalność kantorową i in. Otóż w stosunku do takich podmiotów karę pieniężną można wymierzyć:

• w przypadku osoby fizycznej - do wysokości 20 868 500 zł;
• w przypadku osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej - do wysokości równowartości kwoty 5 000 000 euro albo do wysokości 10% obrotu wykazanego w ostatnim zatwierdzonym sprawozdaniu finansowym za rok obrotowy lub w ostatnim skonsolidowanym sprawozdaniu finansowym za rok obrotowy - w przypadku instytucji objętych skonsolidowanym sprawozdaniem finansowym grupy kapitałowe.

Warto jednak wskazać, że są to górne granice, jakie przewiduje ustawa za zaniedbanie obowiązków w niej przewidzianych. Jak wynika z publikowanych na stronie Ministerstwa Finansów informacji, w praktyce tak wysokich kar się nie wymierza, choć nie jest powiedziane, że praktyka ta nie ulegnie zmianie. Przykładowo, na pewną spółkę akcyjną z Wrocławia nałożono karę 1000 zł za nieprzekazanie właściwemu organowi w terminie informacji o przeprowadzeniu transakcji sprzedaży wartości dewizowych, których równowartość przekroczyła 15 000 euro. Wobec osoby fizycznej prowadzącej działalność o charakterze turystyczno-usługowej w Rybniku, za niesporządzenie w postaci papierowej lub elektronicznej oceny ryzyka, także wymierzono karę 1000 zł. Jednakże pewna duża spółka z Warszawy, za zaniedbanie takich obowiązków jak wyznaczenie pracownika odpowiedzialnego za nadzór nad zgodnością działalności instytucji obowiązanej z przepisami, sporządzenia oceny ryzyka, wprowadzenie wewnętrznej procedury oraz zapewnienie udziału pracowników w szkoleniach, otrzymała karę 500 000 zł.

Ustawa o AML przewiduje także odrębny tryb nakładania kar pieniężnych na osoby fizyczne i spółki oraz na osoby pełniące funkcje zarządcze w instytucjach obowiązanych (art. 153, 154). Spółki jawne, komandytowe, komandytowo-akcyjne, spółki z o.o. i spółki akcyjne (z wyjątkiem spółek publicznych), które w terminie nie dokonają zgłoszenia do rejestru danych identyfikujących spółkę i danych beneficjenta rzeczywistego i członka organu lub wspólnika uprawnionego do reprezentowania, podlegają karze do 1 000 000 zł. Podobnie osoba fizyczna, o której mowa w art. 129 ustawy (np. prowadząca działalność w zakresie pośrednictwa nieruchomościami), która nie dopełnia obowiązku przedstawienia zaświadczenia, że nie była skazana prawomocnym wyrokiem za umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwo skarbowe lub która nie dopełnia obowiązku przedstawienia dokumentu potwierdzającego spełnianie warunku, o którym mowa w tym przepisie, podlega karze pieniężnej do wysokości 10 000 zł. Ponadto na osobę pełniąca funkcję zarządcze w instytucji obowiązanej, która dopuści się naruszeń wskazanych w art. 154 ustawy, można nałożyć karę do 1 000 000 zł.

Sankcje karne

Przepisy ustawy o AML wprowadzają także sankcje o charakterze karnym za określone zachowania. Przestępstwa te są zwykle ścigane przez prokuratora z urzędu i mają charakter publicznoskargowy. Kara pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5 grozi za niedopełnienie obowiązku przekazania zawiadomienia o okolicznościach, które mogą wskazywać na podejrzenie popełnienia przestępstwa prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu, lub obowiązku przekazania zawiadomienia o powzięciu uzasadnionego podejrzenia, że określona transakcja lub wartości majątkowe będące przedmiotem tej transakcji mogą mieć związek z praniem pieniędzy lub finansowaniem terroryzmu. Tej samej karze podlega również osoba, która przekazuje nieprawdziwe lub zataja prawdziwe dane dotyczące transakcji, rachunków lub osób, jak również osoba, która ujawnia osobom nieuprawnionym, posiadaczom rachunku lub osobom, których transakcja dotyczy, informacje zgromadzone zgodnie z ustawą lub wykorzystuje te informacje w sposób niezgodny z przepisami ustawy. Warto przy tym zaznaczyć, że w razie stwierdzenia, że sprawca dopuścił się czynów j/w nieumyślnie, podlega on jedynie karze grzywny, wymierzanej w stawkach dziennych. Jak wynika z Kodeksu karnego, liczba stawek nie może być niższa niż 10 oraz wyższa niż 540, natomiast wysokość jednej stawki okreś¬la się w kwocie wynoszącej nie mniej niż 10 zł i nie więcej niż 2000 zł.